COPD en bewegen

COPD staat voor chronisch obstructieve longziekte. De longen van een COPD-patiënt zijn beschadigd waardoor er sprake is van een blijvende stoornis in de uitademing. 

Daarnaast is COPD een progressieve longziekte die wordt gekenmerkt door vernauwing van de luchtwegen, wat leidt tot ademhalingsproblemen zoals kortademigheid, hoesten een piepende ademhaling en minder energie. COPD wordt meestal veroorzaakt door langdurige blootstelling aan irriterende stoffen zoals sigarettenrook, luchtverontreiniging of schadelijke chemicaliën. Het is een ernstige aandoening die de kwaliteit van leven van de patiënt kan beïnvloeden en kan leiden tot ernstige complicaties zoals longinfecties en hartproblemen.

Bij Chronische bronchitis zijn de bronchiën, de vertakkingen naar de luchtpijp van de longen steeds ontstoken. Dat zorgt ervoor dat er meer slijm wordt aangemaakt en hierdoor wordt ademhalen lastiger.

Bij Longemfyseem gaan de longblaasjes die ervoor zorgen dat zuurstof dat wordt ingeademd in het bloed terechtkomt en afvalstoffen worden uitgeademd, langzaam verloren gaan. Als het aantal longblaasjes achteruitgaat, wordt men benauwder omdat er onvoldoende zuurstof in de bloedbaan terecht kan komen en afvalstoffen slechter kunnen worden uitgeademd.

Mensen met chronisch obstructief longlijden (COPD) hebben diverse longklachten zoals kortademigheid, hoesten, en longaanvallen. Het is daarom niet verwonderlijk dat mensen met COPD gemiddeld gesproken minder bewegen dan mensen zonder COPD. Dit kan al gebeuren in de vroege fase van COPD. Dit minder bewegen, ofwel ‘bewegingsarmoede’, heeft diverse gevolgen. Zo is bewegingsarmoede sterk verbonden met verlies van spiermassa, aandoeningen aan hart en bloedvaten, botontkalking  en een afgenomen levensverwachting. Bij mensen met COPD is er bovendien een grotere kans op longaanvallen.

Regelmatig bewegen heeft vele voordelen. De COPD-klachten kunnen er door afnemen. De conditie wordt beter en patiënten worden minder snel benauwd. Dagelijkse bezigheden gaan makkelijker, mensen krijgen meer energie, de botten en de spieren worden sterker. Het herstel na griep of verkoudheid gaat sneller. En de kans op een longaanval of ziekenhuisopname neemt af.

Beweging gaat de afbraak van eiwitten in de spieren tegen, versterkt de spieren en verbetert de doorbloeding. Daardoor wordt de zuurstof die de longen opnemen beter rondgepompt en verbetert het uithoudingsvermogen. De positieve effecten betreffen dus het hart en spieren, waaronder de ademhalingsspieren. De longfunctie van COPD-patiënten verbetert echter niet door beweging.

Beginnen met bewegen kan het beste onder begeleiding van een gespecialiseerd longfysiotherapeut plaatsvinden en moet op het individu worden afgestemd. Bij een aantal symptomen moet contact opgenomen worden met de behandelend arts om te kijken of bewegen kan worden gestart en/of voortgezet. Voorbeelden zijn het vermoeden van een longaanval, desaturatie bij kamerlucht, gemeten met een saturatiemeter (namelijk bij een SpO2 < 90% in rust [na tenminste 10 minuten zitten] of bij een SpO2 < 85% tijdens een fysieke test of oefentherapie), perifeer oedeem, hemoptoe, overvloedige sputumproductie, cyanose en/of slaperigheid overdag in combinatie met hoofdpijn, koorts, en tachypneu in rust. Overleg is ook noodzakelijk als patiënten met COPD cardiovasculaire medicatie gebruiken.

Verschillende trainingsvormen zijn effectief voor mensen met COPD. Bij de start wordt aangeraden dit onder supervisie van een longfysiotherapeut te doen.

Duurtraining heeft de voorkeur wanneer iemand zich minimaal 10 minuten achter elkaar kan inspannen. Intervaltraining heeft de voorkeur wanneer iemand zich kortdurend kan inspannen. Dit kan beide gedaan worden door middel van lopen (buiten of loopband) of fietsen (buiten of fietsergometer), en is afhankelijk van de mogelijkheden en de voorkeur van de patiënt. Intervaltraining bestaat uit inspanningsblokken van 30 tot 60 seconden inspanning met 1-2 minuten pauze tussendoor. Er geldt een totale trainingsduur van 20 tot 60 minuten per sessie duurtraining en/of intervaltraining.

Spierkrachttraining wordt vaak ingezet wanneer duur- of  intervaltraining niet haalbaar is, wanneer de spierkracht verminderd is of wanneer iemand herstelt van een longaanval. Aandacht wordt vooral besteed aan de grote spiergroepen van armen en benen (zoals kuiten of bovenbeenspieren waarbij bovenbenen de voorkeur verdient omdat been spierkracht is gecorreleerd aan ziekte-uitkomsten).Training kan 2-3 maal per week plaatsvinden.

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat een combinatie van zowel duur- als krachttraining aan te raden is. Onder begeleiding van een longfysiotherapeut kan een trainingsprogramma op maat gemaakt worden. Als de patiënt in staat is deze zelfstandig uit te voeren, kan de begeleiding afgebouwd worden of doorstromen naar het sociaal domein.

Wandelen
Hippocrates zei het al: ‘Wandelen is het beste medicijn’.

Voldoende bewegen verbetert de kwaliteit van leven. Dat kan ook door te wandelen. Het is gezond en kost betrekkelijk weinig energie. En het heeft positieve sociale effecten. Men maakt al snel een praatje met mensen die men tegenkomt. Samen wandelen kan ook, maar dat kan wel weer energie kosten doordat u al snel blijft praten met uw wandelmaatje.

2000 stappen extra per dag
Normaal gesproken loopt iemand zonder daarbij na te denken al een aantal stappen per dag. Het is goed daarnaast extra stappen te doen. Een aantal van 2000 is al voldoende om er profijt van te hebben. Daar heeft u een stappenteller voor nodig. Vaak zit zo’n teller al op uw mobiele telefoon. Als dat niet zo is, dan kunt u voor een redelijke prijs een speciale stappenteller aanschaffen. Meestal wordt het aantal stappen per dag, maar ook per week, per maand of zelfs per jaar aangegeven. Zo kunt u uw prestatie goed bijhouden.

Met COPD kan het wel eens tegen zitten en lukt het niet die extra 2000 stappen te doen. Geen man over boord. Het wandelen hoeft geen dwang te worden. Een keertje overslaan of minder stappen maken op een dag moet kunnen. Als u het maar wel doet op de dagen dat u er de energie voor heeft.

Video: Het belang van bewegen met COPD

• Griffiths TL, Burr ML, Campbell IA, Lewis-Jenkins V, Mullins J, Shiels K, Turner-Lawlor PJ, Payne N, Newcombe RG, Lonescu AA, Thomas J. The Lancet 2000; 355(9201): 362-8.
  Results at 1 year of outpatient multidisciplinary pulmonary rehabilitation: a randomised controlled trial.
• KNGF.
  Factsheet Fysiotherapie bij COPD 2020.
• Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie.
  Richtlijn COPD 2020.
• Longfonds.
  COPD en Bewegen.
• McCarthy B, Casey D, Devane D, Murphy K, Murphy E, Lacasse Y. Cochrane database of systematic reviews 2015; 2.
  Pulmonary rehabilitation for chronic obstructive pulmonary disease.
• Morris NR, Walsh J, Adams L, Alision J. Respirology 2016; 21(7): 1185-92.
  Exercise training in COPD: What is it about intensity?.
• Pedersen BK, Saltin B. Scandinavian journal of medicine & science in sports 2015; 25: 1-72.
  Exercise as medicine–evidence for prescribing exercise as therapy in 26 different chronic diseases. 
• Spruit MA, Burtin C, de Boever P, Langer D, Vogiatzis I, Wouters EF, Franssen FM. Breathe 2016; 12(2): e38-49.
  COPD and exercise: does it make a difference?.
• Waschki B, Kirsten A, Holz O, Müller KC, Meyer T, Watz H, Magnussen H. Chest 2011; 140(2): 331-42.
  Physical activity is the strongest predictor of all-cause mortality in patients with COPD: a prospective cohort study.
• Zeng Y, Jiang F, Chen Y, Chen P, Cai S. Int J Chron Obstruct Pulmon Dis. 2018 Jun 26;13:2013-2023.
  Exercise assessments and trainings of pulmonary rehabilitation in COPD: a literature review.
• Xiang X, Huang L, Fang Y, Cai S, Zhang M. BMC Pulm Med. 2022 Aug 5;22(1):301.
  Physical activity and chronic obstructive pulmonary disease: a scoping review.

Informatie op deze pagina is onder andere gebaseerd op de informatie uit de pagina Bewust bewegen van het Kenniscentrum Sport en Bewegen. Bent u zorgverlener en wilt u een gesprek met uw COPD patiënt aangaan over COPD en bewegen, dan biedt het Kenniscentrum Sport en Bewegen u op die pagina tools om dat gesprek voor u te vergemakkelijken.