Astma en bewegen

Astma is een chronische aandoening van de luchtwegen die gepaard gaat met een steriele ontsteking (zonder bacteriën of virussen) en vernauwing van de luchtwegen. Bij mensen met astma zijn de luchtwegen overgevoelig voor verschillende prikkels. Dit kunnen specifieke prikkels zijn zoals huisstofmijt, pollen maar ook aspecifieke prikkels zoals koude lucht, sterke geuren, prikkelende dampen en rook van bij voorbeeld een sigaret. Naast ademhalingsmoeilijkheden, kan dit leiden tot de symptomen hoesten, piepende ademhaling en benauwdheid op de borst.

Astma kan worden behandeld met inhalatiemedicatie. Leefstijl heeft ook invloed op de ernst van de klachten. Hierbij is bijvoorbeeld voldoende lichaamsbeweging belangrijk.

Een aanzienlijk deel van de mensen met astma bereikt ondanks de beschikbaarheid van krachtige medicatie, geen complete controle over de aandoening. Hiervoor zijn verschillende redenen aan te geven zoals bijkomende aandoeningen als (allergische) chronische rhinitis, obesitas, depressie, diabetes en cardiovasculaire aandoeningen.

Maar ook bewegingsarmoede kan hierbij een rol spelen. Een groot deel van de mensen met astma blijkt onvoldoende lichaamsbeweging te hebben, dat wil zeggen, voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Onderzoek naar effecten van fysieke training bij mensen met astma laat zien dat het veilig kan worden toegepast, leidt tot een toename van de  inspanningscapaciteit en kan leiden tot verbetering van de astmacontrole.

Regelmatig bewegen heeft vele voordelen. De astmaklachten kunnen er door afnemen. De conditie wordt beter en patiënten worden minder benauwd. Dagelijkse bezigheden gaan makkelijker, mensen krijgen meer energie, de botten en de spieren worden sterker. Het herstel na griep of verkoudheid gaat sneller. De kans op een longaanval of ziekenhuisopname neemt af.

Als gevolg van bewegingsarmoede treedt bij mensen met astma deconditionering op. De gehele fysiologische keten van hart, longen en spieren gaat als gevolg van het afgenomen gebruik minder goed functioneren en het inspanningsvermogen loopt terug. Inspanning gaat met meer kortademigheid gepaard en levert sneller vermoeidheid op. Een fysiek trainingsprogramma van voldoende bewegingsintensiteit kan dit omkeren en daarmee tot verbetering leiden van de astmacontrole.  Beweging gaat de afbraak van eiwitten in de spieren tegen, versterkt de spieren en verbetert de doorbloeding. Daardoor wordt de zuurstof die de longen opnemen beter rondgepompt en verbetert het uithoudingsvermogen. De positieve effecten betreffen dus het hart en spieren, waaronder de ademhalingsspieren.

Daarnaast laat een aantal studies zien dat fysieke training bij astma een positieve invloed heeft op de bronchiale hyperreactiviteit, inflammatie in de luchtwegen, en systemische inflammatie. Hiermee zou dit dus ook invloed kunnen hebben op het ontstaansmechanisme van astma.

Een trainingsprogramma voor mensen met astma is over het algemeen veilig, en er zijn geen harde contra-indicaties om het niet te doen. In het geval van het bestaan van inspanning geïnduceerde luchtwegvernauwing (inspanningsastma) wordt aangeraden (extra) luchtwegverwijding te gebruiken voorafgaand aan het leveren van een flinke inspanning. Een goede warming-up is hierbij ook aan te bevelen.

Bij heel ernstig astma waarbij sprake is van desaturatie tijdens inspanning kan getraind worden met extra zuurstof. Hiervoor is overleg met de behandelend arts aangewezen. Begeleiding door een gespecialiseerd longfysiotherapeut is dan aangewezen en moet op het individu worden afgestemd.

Training en lichaamsbeweging dienen van voldoende duur en intensiteit te zijn om effecten te kunnen geven. Ga uit van 2-3 keer per week gedurende tenminste 20-30 minuten matig intensief inspannen. Matig bewegen betekent een inspanning waarbij de ademhaling merkbaar sneller gaat. Het soort lichaamsbeweging (lopen, fietsen, zwemmen, etc.) en of dit binnen of buiten gebeurd maakt niet veel uit. Laat dit aansluiten bij iemands voorkeur. Naast bewegingsarmoede komen obesitas en dysfunctioneel ademen vaak voor en dragen ook bij aan de astmasymptomen. In die gevallen is het belangrijk om ook dit aan te pakken  als onderdeel van de astma aanpak.

Wandelen
Hippocrates zei het al: ‘Wandelen is het beste medicijn’.

Voldoende bewegen verbetert de kwaliteit van leven. Dat kan ook door te wandelen. Het is gezond en kost betrekkelijk weinig energie. En het heeft positieve sociale effecten. Men maakt al snel een praatje met mensen die men tegenkomt. Samen wandelen kan ook, maar dat kan wel weer energie kosten doordat u al snel blijft praten met uw wandelmaatje.

2000 stappen extra per dag
Normaal gesproken loopt iemand zonder daarbij na te denken al een aantal stappen per dag. Het is goed daarnaast extra stappen te doen. Een aantal van 2000 is al voldoende om er profijt van te hebben. Daar heeft u een stappenteller voor nodig. Vaak zit zo’n teller al op uw mobiele telefoon. Als dat niet zo is, dan kunt u voor een redelijke prijs een speciale stappenteller aanschaffen. Meestal wordt het aantal stappen per dag, maar ook per week, per maand of zelfs per jaar aangegeven. Zo kunt u uw prestatie goed bijhouden.

Ook met astma kan het wel eens tegen zitten en lukt het niet die extra 2000 stappen te doen. Geen man over boord. Het wandelen hoeft geen dwang te worden. Een keertje overslaan of minder stappen maken op een dag moet kunnen. Als u het maar wel doet op de dagen dat u er de energie voor heeft.

• Bottema JW, Bouma M, Broekhuizen L, Chavannes NH, Frankemölle LAM, Hallensleben C, de Jong J, Muris JWM, van Nederveen-Bendien SA, van Vugt SF.
  NHG Richtlijn Astma bij volwassenen 2022.
• Freeman AT, Staples KJ, Wilkinson TM. European Respiratory Review 2020; 29(156).
  Defining a role for exercise training in the management of asthma.
• Hansen ES, Pitzner-Fabricius A, Toennesen LL, Rasmusen HK, Hostrup M, Hellsten Y, Backer V, Henriksen M. European Respiratory Journal 2020; 56(1).
  Effect of aerobic exercise training on asthma in adults: a systematic review and meta-analysis.
• Jaakkola JJ, Aalto SA, Hernberg S, Kiihamäki SP, Jaakkola MS. Scientific reports 2019; 9(1): 12088.
  Regular exercise improves asthma control in adults: A randomized controlled trial. 
• Kuder MM, Clark M, Cooley C, Prieto-Centurion V, Danley A, Riley I, et al. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice 2020; 9(9): 3407-3421.
  A systematic review of the effect of physical activity on asthma outcomes.
• Nyenhuis SM, Dixon AE, Ma J. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice 2018; 6(3): 751-763.
  Impact of Lifestyle Interventions Targeting Healthy Diet, Physical Activity, and Weight Loss on Asthma in Adults: What Is the Evidence? 
• Nyenhuis SM, Kahwash B, Cooke A, Gregory KL, Greiwe J, Nanda A. The Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice 2022; 10(2): 433-443.
  Recommendations for physical activity in asthma: a work group report of the AAAAI Sports, Exercise, and Fitness Committee.
• Panagiotou M, Koulouris NG, Rovina N. J Clin Med 2020; 9(3): 706.
  Physical Activity: A Missing Link in Asthma Care.
• Pedersen BK, Saltin B. Scandinavian journal of medicine & science in sports 2015; 25: 1-72
  Exercise as medicine–evidence for prescribing exercise as therapy in 26 different chronic diseases. 
• Deenstra DD, van Helvoort HA, Djamin RS, van Zelst C, in ’t Veen JHHC, Antons JC, Spruit M, A,van ’t Hul AJ. Asthma 2022; 59: 1560-1567 DOI: 10.1080/02770903.2021.1959926
  Prevalence of hyperventilation in stable asthma.
• Lemmens-Janssen SMJ, Spruit MA, Antons JC, Djamin RS, Abbink JJ, van Helvoort H, van ’t Hul AJ. JACI In Practice 2021; 9: 1278-84. DOI: 10.1016/j.jaip.2020.09.049
  ‘Can do’ versus ‘do do’ in patients with asthma.

Informatie op deze pagina is onder andere gebaseerd op de informatie uit de pagina Bewust bewegen van het Kenniscentrum Sport en Bewegen. Bent u zorgverlener en wilt u een gesprek met uw astma patiënt aangaan over astma en bewegen, dan biedt het Kenniscentrum Sport en Bewegen u op die pagina tools om dat gesprek voor u te vergemakkelijken.